Revija za evropsko pravo

Republika Severna Makedonija kao studija slučaja za međunarodne eksperimente: igra bez kraja

Ivica Josifović — 2024-08-28

Makedonija je država koja je otvorena za eksperimentisanje sa politikama međunarodne zajednice. Nijedna druga država nije se suočila sa takvim problemima koji su za većinu nerazumljivi i teško rešivi. Nema države koja je imala tako težak proces međunarodnog priznavanja, država koja je potpisala privremeni sporazum o bilateralnom sporu, država koja je potpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju tokom sukoba 2001. godine, država koja je od 2004. godine kandidat za članstvo u EU, država kojoj je Grčka 2008. godine stavila veto na članstvo u NATO-u, država koja je promenila ime, država kojoj je uskraćeno pravo na samoopredeljenje, država čiji su jezik, istorija i kultura osporavani, itd. Kada smo mislili da je gotovo i da će se konačno moći krenuti na put evropskih integracija, Severna Makedonija je naišla na nove nerealne zahteve. Drugi mogući zastoj u EU integracijama može se pripisati Bugarskoj, koja vodi politiku negiranja makedonskog jezika, istorije i kulture i koja je postavila zahtev da se bugarska manjina uključi u makedonski ustav, ali nije ponudila recipročnu odredbu u bugarskom ustavu za makedonsku manjinu koja živi u Bugarskoj. Na osnovu iskustva i procesima donošenja odluka u institucijama EU u vezi sa proširenjem, Makedonija će verovatno biti pod pritiskom da se odrekne svojih državnih temelja zarad dostizanja krajnjeg cilja – članstva u EU. Proces proširenja uvodi nove aspekte u proces političkog uslovljavanja usvajanjem složenog mozaika uslova, merila i očekivanja. Politika EU prema Makedoniji podriva kredibilitet Unije kao aktera koji doprinosi dugoročnoj stabilnosti i demokratskim standardima. Umesto sveobuhvatnih rešenja, uključujući deblokadu pregovora, predstavnici EU odobrili su sklapanje hitnih sporazuma čija je primena od početka dovedena u pitanje. Dva „spora” oko makedonskog identiteta samo su dve strane istog novčića. Istorija međunarodnih odnosa i međunarodnog prava ne poznaje „sporove“ ove vrste, niti one koji bi se mogli „rešiti” na pravno ispravan način. Rad ima za cilj predstaviti pravna pitanja u vezi sa ovim događajima, imajući u vidu da se većina njih rešava silom politike, a ne argumentima i u skladu sa zakonom, što može imati ozbiljne posledice i dovesti do dodatnih zahteva koji se ne mogu ispuniti.

A decade after the escalation of the crisis: how probable is the membership of Ukraine in the European Union?

Vladimir Mikić — 2024-08-28

At the last day of February 2022, Ukraine applied for membership in the European Union. This happened eight years after Russia has taken over Crimea, while engaging in the military support of the pro-Russian forces in Donbas region seceding from Ukraine. The country under military intervention was granted the European Union candidate status in June 2022, along with Moldova and Georgia, four months after the beginning of the Russian attack. Today, eight more countries are in the process of accession to the European Union, none of them being victim of an intervention.

Two decades after the so-called Orange Revolution, and ten years after the initial Russian intervention, Ukraine has been stepping forward the European Union membership status. Exactly ten years have passed since the last enlargement of the bloc (in 2013, Croatia joined the Union), potentially signaling the most expressive period of the enlargement fatigue. In the era during which the skepticism for the enlargement is gaining momentum, it is of importance to explore whether Ukraine’s membership is truly acceptable, bearing in mind that the country is the victim of an ongoing intervention, being the first candidate country at war.

Evropski savet u institucionalnom okviru Evropske unije nakon Lisabonskog ugovora

Zorančo Vasilkov — 2024-08-28

Evropski savet je jedna od institucija Evropske unije koja je zbog svog sastava i načina odlučivanja bila pod intenzivnim nadzorom javnosti od stupanja na snagu Lisabonskog ugovora. Kao naјviši politički organ Unije bez zakonodavnih nadležnosti od svog nastanka do danas Savet je evoluirao u instituciju gde se države članice na najvišem nivou dogovaraju, pregovaraju i sve češće prelaze pravni okvir u kom bi trebalo da deluju. Uspostavljen sredinom 70-ih godina prošlog veka kao institucija za političko usmeravanje budućeg razvoja Zajednice, a kasnije i Unije kroz strateške smernice i zaključke predsednika država i vlada, Evropski savet tokom 15 godina primene Lisabonskog ugovora izrasta u par excellence izvršno telo. Politička težina odluka koje donosi Evropski savet posebno u kriznim situacijama utiče na institucionalni balans, odnosno disbalans koji sve više naginje ka odlučujućoj ulozi politike i interesa država članica nauštrb nadnacionalnih institucija i poštovanja prava Evropske unije.

Ovim radom ukazujemo na rast političke moći i širenje nadležnosti Evropskog saveta stupanjem na snagu Lisabonskog ugovora, osvetljavamo njegovu ulogu u određenim oblastima delovanja Unije, analiziramo Stratešku agendu za period 2024-2029. i sagledavamo međusobni odnos Evropskog saveta i Evropskog parlamenta.

Podela vlasti i raspuštanje parlamenta - evropski noviteti

Miloš Stanić — 2024-08-28

Koncept podele vlasti, nastao na evropskom kontinentu, je klasičan u ustavnom pravu. Ipak, tokom vekova, predstavničke demokratije u Evropi su se menjale, pa samim tim i sadržina koncepta podele vlasti. Ovo posebno, imajući u vidu pojavu i razvoj političkih stranaka, opet pretežno u Evropi. S obzirom na to, u radu se prvo ukazuje na shvatanja o podeli vlasti, a zatim i na kritička razmišljanja povodom nje. Zatim, prikazuje se nužna pojava i razvoj političkih stranaka, te njihov uticaj na načelo podele vlasti. Na kraju, radi pravilnijeg shvatanja samog pojma, zaključuje se da je neophodno da se uvaži kako pravna, tako i politička dimenzija podele vlasti, te da se usvoji pojam pravno-politička podela vlasti. U tom smislu se navedena istraživanja primenjuju na institut raspuštanja parlamenta, te se konstatuje i njegovo menjanje na evropskom kontinentu. Naime, ovaj institut više ne služi konačnom rešavanju odnosa između zakonodavne i izvršne vlasti, već konačnom rešavanju odnosa između pozicije i opozicije.

EU approach towards violence against women and domestic violence – new EU Directive

Gordana Gasmi — 2024-08-28

European Union (EU) approach towards violence against women and domestic violence is analyzed through interconnection with principles of gender equality and nondiscrimination. The combination of gender-based discrimination and gender inequality with other forms of discrimination (economic, political, etc.) very often result in specific forms of violence against women. EU acceded the Istanbul Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence of the Council of Europe in June 2023, which was spiritus movens for the adoption of the new EU Directive in this field. Achievements and shortcomings of this Directive are presented, as well as its significance within existing relevant EU primary and secondary legislation. New legislation criminalizes the following offences across the EU: female genital mutilation, forced marriage, non-consensual sharing of intimate images, cyber stalking, cyber harassment and cyber incitement to hatred or violence. However, criminalization of rape is lacking due to the absence of agreement of the constitutional element of sexual consent. Instead, prevention of rape and raising awareness of the importance of central role of consent are included. Taking into account the problem of secondary victimization, the Directive regulates rules on the measures of assistance and protection to victims that are to be secured by Member States, who are obliged to implement Directive in three years period. Directive gains special significance when taking into account relevant official data on violence against women in the EU. This Directive is to be considered the step forward in the direction of realization of gender equality de facto.

Direktiva EU o pravu na popravku iz juna 2024. godine: zašto nam je potrebna pravna zaštita ovog prava imperativnim pravnim normama

Katarina Jovičić — 2024-08-28

Predmet ovog rada je analiza određenih trgovački praksi koje su se razvile u uslovima globalnog tržišta i hiperprodukcije roba, a koje su bitno uticale na uviđanje opravdanosti potrebe da se imperativnim pravnim normama zaštiti pravo potrošača na popravku proizvoda. Ovo pravo se nijednim pravnim dokumentom ne dovodi u pitanje, ali ga faktički osporavaju trgovci koji primenjuju određene trgovačke prakse sa ciljem da ubede potrošače da investiraju u kupovinu nove stvari umesto u popravku neispravne. Interes trgovaca da tako postupaju je ostvarenje veće zarade, ali to nije i interes potrošača zato što oni, kupujući nove proizvode, troše više nego što je neophodno i time smanjuju svoj budžet za zadovoljenje nekih drugih potreba. Pored toga, zbog nabavke novog proizvoda se prevremeno bacaju stvari koje nisu popravljene, a taj otpad ugrožava životnu sredinu. U radu se ukazuje na uobičajene trgovačke prakse koje dovode do ovih i drugih društveno nepoželjnih posledica. Zaključuje se da je Direktiva EU o pravu na popravku, koja je usvojena u junu 2024. godine, objektivno bila neophodna mera koja može osigurati bolju zaštitu potrošača. Njena uspešna primena može doprineti i boljoj zaštiti životne sredine, kao i zaštiti prava konkurencije koje se tim praksama, takođe, narušava.

Podsticaj lobiranja u zakonskoj formi kao prepreka korupciji

Danijel Sporea — 2024-08-28

Lobiranje kao aktivnost kod mnogih ljudi često biva percipirano kao „loša pojava” jer se poistovećuje sa podmićivanjem, korupcijom, trgovinom uticaja od strane onih koji imaju moć da deluju u političkom društvu. Zapravo, naješće se sve navedene pojave doživljavaju kao sinonimi. Međutim, istraživanja sa više aspekata pokazuju da lobiranje i korupcija nisu ista stvar. U poslednje dve decenije ova tema postaje veoma značajna na prostoru Evrope, pogotovo u bivšim komunističkim zemljama centralne i istočne Evrope (danas većine članica EU), kao i zapadnog Balkana. Pri tome su pogledi i interesovanja usmereni na uređenost ove aktivnosti u jednoj zakonsko-pravnoj regulativi, iako lobiranje kao delatnost na nivou EU ima deregulativni karakter. No, primarno pitanje jeste da li lobiranje, posebno u kontekstu njegove zakonske regularnosti, može biti efikasan alat u smanjenju korupcije, ili pak i njegova neregularnost ima potencijala da smanji korupciju. U radu ćemo pokušati da ukažemo na to da lobiranje u priznatoj zakonskoj formi umnogome postaje protivteža korupciji. Njegova regularnost u pravno-zakonskoj proceduri, kroz veći stepen transparentnosti u kanalima uticaja, pospešuje aktere na veću odgovornost. Osim što postaje poželjnije od korupcije, takođe doprinosi jednom prosperitetnom i zdravom razvitku društva, dok sa druge strane daje prostor širem građanstvu da ovu delatnost ne poistovećuje sa korupcijom. Stoga, smatramo da lobiranje u zakonski uređenoj formi ima snagu da suzbije korupciju.

Potencijali i rizici veštačke inteligencije unutar pravnog okvira Evropske unije

Stefan Račić — 2024-08-28

Cilj rada je da na osnovu izložene literature proceni koji su potencijali i rizici primene tehnologije industrije 4.0 poput veštačke inteligencije. Dok je primena moguća u raznim delovima, kako privrede, tako i drugih oblasti detaljni opis procesa aplikacije će se fokusirati na zdravstvo i radnu snagu. Opisaće se trenutno stanje regulatornog okvira Evropske unije povodom veštačke inteligencije i navesti neka rešenja za negativne uticaje koji proizlaze iz upotrebe novih tehnologija.

Svojom funkcijom predviđanja veštačka inteligencija unapređuje proces generisanja i testiranja hipoteza, kao i njihove implementacije. To je omogućilo da skrining, dijagnoza i tretman pacijenata postane mnogo pouzdaniji, detaljniji i brži. Biće značajnih izazova vezanih za zamenu radne snage automatizacijom i veštačkom inteligencijom, ali značajne kulturne promene unutar organizacija i eliminisanje manje izazovnih poslova efekat supstitucije će se negirati.